Agop Dilâçar1 (asıl adı Hagop Martayan, Ermenice: Յակոբ Մարթաեան, 22 Mayıs 1895, İstanbul – 12 Eylül 1979, İstanbul), Türk dilleri üzerine uzmanlaşmış Ermeni asıllı Türk dilbilimcidir. Türk Dil Kurumu'nun ilk genel sekreteridir. Kurumun kuruluşundan kendi ölümüne dek bu görevi yerine getirmiştir.
Dilâçar, Mustafa Kemal Paşa'ya "Atatürk" soyadının verilmesini öneren kişi olarak birtakım yayınlarda yer almıştır.23 1935 yılında Türkçe ile ilgili yaptığı çalışmalarından ötürü Mustafa Kemal Atatürk tarafından kendisine "Dilâçar" soyadı verildi. Ermenice ve Türkçenin yanı sıra İngilizce, Fransızca, Yunanca, İspanyolca, Latince, Almanca, Rusça ve Bulgarca bilmekteydi.
Ermeni bir ailede dünyaya gelen Dilâçar, 1915 yılında Robert Koleji'nden mezun oldu. I. Dünya Savaşı'nda Kafkasya Cephesi'nde yedek subay olarak görev alan Dilâçar, savaştan sonra Beyrut'ta bir Ermeni okulunun müdürlüğünü yaptı. Beyrut'ta Ermenice yayımlanan ilk gazete olan Luys'un (լույս; Türkçe: Işık) genel yayın yönetmenliğini üstlendi.4 Eşi Meline ile birlikte gittiği Sofya'da Eski Türkçe ve Eski Uygur Türkçesi dersleri veren Dilâçar, ilk kitabını da burada yayımladı. 22 Eylül 1932 tarihinde Dolmabahçe Sarayı'nda, Mustafa Kemal Atatürk'ün başkanlığında gerçekleştirilen I. Türk Dil Konferansı'na İstepan Gurdikyan ve Kevork Simkeşyan ile birlikte dil uzmanı olarak davet edildi. Bu konferansta sonra çalışma ve araştırmalarını yeni kurulan Türk Dil Kurumu'nun başuzmanı ve ilk genel sekreteri olarak sürdürdü. 1934'te kabul edilen Soyadı Kanunu'na dek kullandığı Martanyan soyadının yerine, Türkçenin geliştirilmesi için olan katkılarından dolayı Atatürk'ün önerdiği "Dilâçar" soyadını kullandı. Türk Tarih Tezi ve Güneş Dil Teorisi çalışmalarıyla, Türklerin ve Türkçenin kökenlerinin bulunması konusunda önemli bilgileri ortaya çıkardı. 1936-1951 yılları arasında Ankara Üniversitesinde dil-tarih ve Türkoloji dersleri verdi ve Türkçe üzerine önemli çalışmalar yaptı. Latin harfleri ile yeni Türk abecesinin oluşturulmasına yönelik çalışmalara katıldı. 1942-1960 yılları arasında Türk Ansiklopedisi'nin hazırlanması çalışmalarında başdanışmanlık yaptı. Türk Dil Kurumu'ndaki görevini ve dil çalışmalarını 1979'daki ölümüne değin sürdürdü.5
Dilâçar, Mustafa Kemal'e "Atatürk" soyadının verilmesini öneren kişi olarak birtakım yayınlarda yer almıştır.67 Cengiz Özakıncı ise soyadın Agop Dilâçar tarafından önerildiği iddiasının gerçek dışı olduğunu söylemiştir. İddianın çıkış noktası olarak Dilâçar'ın ölümünden iki yıl sonra, 1981 tarihli Süreç dergisinin beşinci sayısında Aytunç Altındal'ın Dilâçar için kullandığı "Mustafa Kemal'e, Türklerin Babası anlamında kullanılması kaydıyla Atatürk adının verilmesini öneren üç kişiden biri, hatta birincisi olarak tanınır." sözlerini göstermiştir. Altındal'ın bu iddiası 1994'te Dzadur Ağayan'ın Türkiye'de Ermeniler ve 1998'de Türkiye Ermenileri Cemaati tarafından yayımlanan 75. Yılda Türkiye Ermenileri kitaplarında yer almış ve 26 Eylül 2005 tarihli Aksiyon ile Ekim 2006 sayılı Esquire dergilerinde aynı iddia yinelenmiştir.8
İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi öğretim üyesi Mehmet Alkan'a göre, "Atatürk" soyadını Dilâçar'ın yanı sıra, Konya Milletvekilli Naim Onat'ın bulduğu iddiası da gerçeği yansıtmamaktadır ve Türk Dili Tetkik Cemiyeti (TDTC) Başkanı Saffet Arıkan'ın 26 Eylül 1934 tarihinde 2. Dil Bayramı açılış konuşmasında dile getirdiği "Ulu Önderimiz Ata Türk Mustafa Kemal" hitabı Atatürk soyadına esin kaynağı olmuştur.9
1979 yılının yaz ayında dinlenmek için gittiği Büyükdere'de rahatsızlanarak Cerrahpaşa Hastanesine kaldırılan Dilâçar, 12 Eylül 1979'da 84 yaşındayken ölmüştür.1011
Orijinal kaynak: agop dilâçar. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page